ŠPANJOLSKI NIJEMI FILM
petak, 7. 11. 2025. u 17.00
Premda je španjolska kinematografija jedna od većih europskih kinematografija, nažalost vrlo malo nijemih filmova je sačuvano od početaka filmske industrije u toj zemlji, ali iz dostupnih filmskih zapisa vidljivo je da je španjolska filmska produkcija slijedila europske i svjetske trendove od samih početaka, koristeći najnovija tehnološka dostignuća i inspirirajući se temama, stilovima i motivima vodećih europskih redatelja nijemog filma kao što su braća Lumière, Giovanni Pastrone, Enrico Guazzoni i drugi. Filmska industrija u Španjolskoj razvija se zahvaljujući redateljima kao što su Florián Rey, Carlos Fernández Cuenca, Fernando Delgado, Fructuós Gelabert, Ángel García Cardona, Ricardo Baños, i drugi. U prva dva desetljeća prošlog stoljeća centar filmske industrije bila je Barcelona, a od sredine 20-tih godina primat preuzima Madrid. Odabrani filmovi na ovogodišnjem festivalu prikazuju osnovne estetske odrednice i strujanja u španjolskom nijemom filmu, ali i načine na koje su redatelji promišljali teme i probleme od društvenog značaja.
Kroz kratki presjek filmova nastalih u prva tri desetljeća 20. stoljeća vide se pokušaji razvoja filmskog jezika i etabliranja filma kao umjetnosti ravnopravne s tadašnjim dramskim kazalištem i ostalim popularno-zabavnim kazališnim formama ukorijenjenima u lokalnu i nacionalnu kulturu (el sainete – kratke komične predstave; la zarzuela – vrsta glazbenog kazališta). U ovom programu prikazujemo tri kratka filma jednog od pionira španjolskog nijemog filma Fructuósa Gelaberta iz Barcelone te jedan od najvažnijih španjolskih nijemih igranih filmova, melodramu Prokleto selo (La aldea maldita), uglednog redatelja Floriána Reya koji je pripadao madridskom krugu filmaša.
Baš kao i kod većine tadašnjih filmaša u Španjolskoj, na prve Gelabertove filmove veliki utjecaj su imali braća Lumière pa je i on na početku snimao kratke dokumentarce prikazujući aktualne društvene teme i događaje. Gelabert je bio svestrani umjetnik i radio je kao snimatelj, glumac, scenarist i redatelj. Svađa u kafiću (Riña en un café) jednominutni je Gelabertov film koji se smatra prvim narativnim fikcijskim španjolskim filmom. Okosnica radnje su ljubav, ljubomora i nasilje – česte teme u nijemim filmovima. Gelabert potpisuje režiju i scenarij filma, a sam je napravio i kameru s kojom je sniman film. Dolores (La Dolores) je film koji tematizira položaj žena te pitanje časti u tadašnjem konzervativnom i patrijarhalnom društvu. Ljubav koja ubija (Amor que mata) također se bavi pitanjem ženskog morala, a teme, narativna struktura i način glume preuzeti su iz poznatih kazališnih komada tog vremena.
Prokleto selo (La aldea maldita) Floriána Reya smatra se jednim od najvećih ostvarenja španjolskog nijemog filma. Film je bio zapažen ne samo zbog formalnih i estetskih inovacija koji se velikim dijelom oslanjaju na sovjetski ekspresionizam i montažu, već i zbog mnogobrojnih tema i aktualnih društvenih problema koje tematizira: siromaštvo, emigracija iz sela u velike gradove, sukob tradicionalnih i modernih vrijednosti i načina života. Osim što se bavi teškim uvjetima života seljaka u zabačenim i nerazvijenim selima iz kojih ljudi masovno emigriraju, kroz teške sudbine glavnih likova redatelj prikazuje nemoć i potlačeni položaj seljaka u društvu. Melodrama je naglašena kroz tešku sudbinu glavne junakinje koja je odbačena od društva i stigmatizirana kao žena lakog morala. Film na slojevit način progovara o položaju žena u društvu, pitanju ženske časti i morala, rodnim ulogama i majčinstvu te konzervativnom društvu. Jedan od najočitijih elemenata Reyevog stila je alternacija krupnih planova protagonista koji naglašavaju dramatičnost i bezizlaznost situacije u kojima se nalaze te dugih kadrova i totala surove prirode i masovne emigracije seljaka. Osim vizualnih kontrasta, u filmu se suprotstavljaju scene konzervativnog sela i modernog grada te njihovih oprečnih kulturoloških i vrijednosnih sustava.
dr. sc. Etami Borjan
Španjolski nijemi film
Glazbena pratnja: Sunrise Sessions
Pavle Jovanović – gitara, efekti
Ivar Roban Križić – kontrabas
Ivan Kapec – bariton gitara, efekti
SVAĐA U KAFIĆU/ Riña en un café, Fructuós Gelabert, Španjolska, 1897, 1′
DOLORES/ La Dolores, Fructuós Gelabert, Španjolska, 1908, 13′
LJUBAV KOJA UBIJA/ Amor que mata, Fructuós Gelabert, Španjolska, 1908, 9′
PROKLETO SELO/ La aldea maldita, Florián Rey, Španjolska, 1930, 77′
